Түркістан облысының Ордабасы ауданында шағын жылыжаймен айналысып, жергілікті халықты көкөніспен қамтамасыз етіп отырған Самат Сұлтанов деген жеке кәсіпкер бар. Ол қазіргі уақытта өзгенің де осы істі қолға алуыларына жәрдемдесіп, көп жылғы тәжәірибесімен бөлісіп жүрген азамат. Тынбай еңбек етіп, табыстың дәмін татқан Саматпен сұхбаттасып, шағын жылыжай шаруашылығын жүргізудің қыр-сырын сұраған едік.
— Самат мырза, өзіңізді әлеуметтік желі арқылы, республикалық телеарналарға берген сұхбаттарыңыз арқылы танимыз. Үнемі жылыжай шаруашылығымен айналысудың тиімді тұстарын насихаттап жүресіз, әрбір атқарып жатқан жұмыстарыңызды көрсетесіз. Тіпті кейінге кездері еліміздің басқа өңірлеріндегі азаматтарға жылыжай кәсібін жүргізудің қыр-сырын үйретуді қолға алдыңыз. Осынау берекелі іс жайлы оқырмандарымызға ой салар сұхбатыңызды ұсынсақ деп едік. Шағын жылыжай шаруашылығымен айналысуға ниетті азаматтар көп. Оларға ең бірінші не қажет, жұмысты неден бастағандары дұрыс?
— Дұрыс айтасыз. Қазіргі уақытта үйіргелік жерден шағын жылыжаймен айналысқысы келетін азаматтар өте көп. Бәрі бұл кәсіптің тиімді екенін біліп отыр. Менің көпжылдық тәжірибем бар. Хабарласқан азаматтарға қолымнан келгенше ақыл-кеңесімді беріп отырамын. Кейбіреулеріне өзім барып көрсетем, агросүйемелдеу қызметімді де ұсынамын. Алдымен не қажет, жұмысты неден бастаған дұрыс деген, көптеген азаматтардың қоятын сұрағы. Ең алдымен күн түсетін жақсы үйіргелік жер керек. Ол 1 сотық бола ма, 10 сотық бола ма маңызды емес. Темірден каркасын жасап, қысы-жазы өнім алатындай етіп жылыжай салып алуға болады. Бұған қаржысы жетпесе, бастапқыда каркасын ағаштан тұрғызып та шағын жылыжай салып алуға мүмкіндік бар. Сол жерден жылыжайда өнім өсірудің қыр-сырын меңгеріп, тәжірибе, қор жинап алса да жарайды. Кейін ақырындап кәсібін кеңейте береді.
— Қиыр мен қызанақ егудің және мол өнім алудың құпиясы қандай?
— Әрине, кез келген өнім күтіп-баптауды қажет етеді. Сол сияқты қияр мен қызанаққа да күтім керек. Алдымен жерді жақсылап өңдеген абзал. Егер жер дұрыс өңделмесе еңбек зая кетеді. Екінші мәселе, сапалы тұқым егу керек. Шыққаннан кейін қажетті тыңайтқыштарын уақытылы беріп, сосын зиянкестерге, басқа да өсімдік ауруларына қарсы уақытында дәрілеп отырған жөн. Сонымен қатар, жылыжайдың температурасын сақтау керек. Оны микроклимат деп айтамыз. Оның күндізгі және түнгі температурасы болады. Соны қадағаласа, нормасына сай суарып отырса жақсы өнім алуға болады.
— Қазақта «Не ексең, соны орасың» деген сөз бар. Қызанақ пен қиярдың қандай тұқымдарын еккен дұрыс және ол тұқымдарды қайдан алуға болады?
— Жылыжайға қияр, қызанақ немесе басқа да көкөністерді екпес бұрын әсіресе тұқым таңдағанда қателеспеген абзал. Себебі, сапалы тұқым – мол өнімнің кепілі. Ондай сапалы тұқымдар, яғни голландиялық гибрид тұқымдар арнайы дүкендерде бар. Ондай дүкендер еліміздің барлық қалаларынан ашылған, табудың еш қиындығы жоқ.
— Қандай тыңайтқыш қолдану керек, суару жүйесін қалай жасаған дұрыс, бұдан бөлек тағы басқа қандай күтім көрсетілуі тиіс?
— Қазіргі уақытта тыңайтқыштардың түрлері өте көп. Мен өзім ресейлік тыңайтқыштарды қолданамын. Оларда көкөністерге қажет микроэлементтердің бәрі бар. Қанша жылдан бері қолданып келемін, нәтижесі жаман емес, мол өнім алып жүрміз. Ал, суару жүйесіне келер болсам, тамшылатып суару жүйесін қолданған дұрыс. Өйткені бұл жүй тыңайтқыштарды өсімдіктің тамырына тура жеткізеді және суару жағы көп жеңіл болады. Осындай қарапайым ғана технологияларды қолданып, жылыжай кәсібімен айналысуға болады.
— Қандай да бір ғылыми негізге сүйенген дұрыс па, әлде тәжірибелі мамандардың кеңесі жеткілікті ме?
— Жылыжай кәсібін бастаған адамдарға ғылыми негізге сүйенгеннен гөрі білікті агрономмен жұмыс істеген өте тиімді. Олай дейтінім, істі жаңа бастаған кәсіпкер уақыттан ұтылмайды, көп қателік жібермейді және мол өнім ала алады. Сол білікті агрномның арқасында өзіне мол тәжірибе жинайды.
— Жалпы, үй іргесіндегі жерге шағын жылыжай салудың есеп-қисабын айтып берсеңіз.
— Ал, шағын жылыжай салуға қанша қаражат кетеді дейтін болсақ, бұл жерде белгілі бір соманы айту қиын. Себебі, жылыжайдың қандай материалдан салынатынына байланысты болады. Каркасын жаңа темірден тұрғызса, жабындысы арнайы жылыжайдың күн жақсы өтетін материалынан болса және ішіне орнатататын жылыту жүйесін қоса есептегенде шамамен бір миллион теңгедей қаржы қажет болады.
— Шағын жылыжай шаруашылығымен айналысқысы келетіндер қандай проблемамен бетпе-бет келеді, қандай кедергі бар?
— Бұл жерде кешенді мәселе бар екенін айта кеткен жөн. Көбінесе көкөніс өсіру технологиясын білмегендіктен проблемаға тап болап жатады. Нақты айтқанда көкөністер ауырғанда оны емдеудің жолын немесе зиянкестермен қалай күресу керегін білген жөн. Оны білмей бұл кәсіппен айналысу мүмкін емес. Бұдан бөлек, кәсіп істеймін дегендер жылыжай салатын шағын жердің өзіне қол жеткізе алмайды. Әңгімені осыдан бастау керек шығар.
— Шағын жылыжай шаруашылығымен айналысқысы келетіндерге мемлекет тарапынан қолдау бар ма, жоқ болса қандай қолдау болғаны дұрыс деп ойлайсыз?
— 5-10 сотық шағын жылыжайларға мемлекет тарапынан ешқандай қолдау болып жатқан жоқ. Оны ашық айтуымыз керек. Еліміздің барлық аймағында жылыжай кәсібімен айналысқысы келетін жастар өте көп. Соларға Үкімет жер алуларына жәрдемдессе, жеңілдетілген несиемен қамтамасыз етсе және оны кепілсіз берсе көп жұмыс атқарылар еді. Соның есебінен жылыжайлардың саны артып, бұл сала едәуір дамитын еді. Бұл өз кезегінде еліміздегі азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге де зор үлес қосатыны сөзсіз. Мәселен, менің өнімімді ауданның, қаланың халқы тұтынып отыр. Көкөніс сататын дүкендер жылыжайдың басынан алып кетеді. Еліміздің халқын көкөніспен қамтамасыз етіп отырған біз сияқты шағын шаруашылықтар екенін ерекше атап өткенді жөн көріп отырмын. Ал, анау ірі жылыжай шаруашылығымен айналысатындар ірі сауда желілеріне жеткізетін шығар. Бірақ көбі шетелдерге экспорттайды. Ол да дұрыс. Экспорттасын, мемлекеттен қолдау алсын. Оған еш қарсылығымыз жоқ. Ал, біз ішкі нарықты қамтамасыз етуге атсалысып келеміз. Сондықтан шағын жылыжай кәсібімен айналысатын азаматтарды да мемлекет тарапынан қолдау керек. Осы жағы кемшін болып тұр.
— 10 сотық жердегі жылыжайға қияр немесе қызанақ егудің шығынын және орташа есеппен алғанда табысы туралы шамалап есебін көрсетсеңіз.
— Жылыжайға әу баста әжептәуір қаржы кетеді. Бірақ өзін тез ақтайды. Одан қорықпау керек. Себебі, әр сотықтан 1 миллион теңгеге дейін табыс табуға болады және жылына екі рет өнім аласыз. Ары қарай өзіңіз есептей беріңіз. Сондықтан, жастар осы кәсіппен қорықпай айналысуы керек деп есептеймін. Бұл жерде ең бастысы – ерінбей еңбек ету керек. Еңбек түбі – береке ғой.
— Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге алғыс білдіреміз!
Сұхбаттасқан Қанат Азанғалиұлы.
