Ақтөбе облысының Қобда ауданына қарасты Қаракемер ауылынан 3 мың шақырым жер жүріп, LEPSI 2025 халықаралық мал шаруашылығы көрмесіне келген «Болашақ» шаруа қожалығының басшысы Берік Суликанов деген фермер көрмеге Еділбай тұқымды 5 қошқарын жеткізіпті. Оның қошқарлары көрме байқауында үшінші орын алды. Тәуелсіз сарапшы мамандар қошқарлардың салмағын өлшеді, жалпы бітімін бағалады. Ұйымдастырылған аукционда «Алакөл Агро» ЖШС сатып алды. Енді «Болашақ» шаруа қожалығының қошқарлары Жетісу жеріндегі Еділбай қой тұқымын түрлендіруге пайдаланылады. Берік мырзамен сұхбаттасып, шаруашылығы жайында, неліктен Еділбай қой тұқымын өсіріп отырғаны туралы сұхбаттасқан едік.
– Қашаннан бері қой шаруашылығымен айналысып келесіз, неліктен Еділбай қой тұқымын таңдадыңыз?
– 2016 жылдан бері Еділбай асыл тұқымды қойын өсурімен айналысып келемін. Бұл қазақтың ертеден келе жатқан қой тұқымы. Бұл тұқымнан артық қой жоқ екені ғылыми тұрғыда дәлелденіп қойған. Ерекшелігі – өзіміздің жерімізге бейімделген. Күйін жақсы сақтайды, сүті қою, құнарлы, қозылары күніне 500 грамға дейін салмақ қосады. Енесі балажан келеді. Шөлге де, шөлейт жерлерге де бейім. Қыста тебінге жайып шықсаң да күйін түсірмейді. Содан кейін алыс жерлерге көшіп-қонғанға өте ыңғайлы. Жылдам жүреді, ұзақ жолға төзімді, тұяқтары да мықты болады. Қай параметрмен қарасаңыз да үздік. Бұл қазақ қой шаруашылығындағы ата-бабамыздан қалған мұра. Біз бұдан айырылып қалмауымыз керек. Қазір неше тұрлі қой тұқымдарын шетелдерден әкеліп жатыр. Артықшылықтарын айтып, жарнамасын жақсы жасағанмен айналып келгенде олар осы Еділбай қойына жетпейтінін уақыт делелдеп келеді. Түрлі генетикалық өзгеріске ұшыраған қой тұқымдары бар. Иә, олар да салмақ беретін шығар, сатқанға тиімді болар. Бірақ олардың етінің сапасы, адам ағзасына келтірер зияны қандай болатынын ешкім айтпайды, бизнестің, пайданың көзімен ғана қарайтын кәсіпкерлер өте көп. Ал Еділбай қойының генетикалық мықтылығы, қанының тазалығы, оның етін тұтынған адамға тек пайдалы екенін айтып отыруымыз керек. Еділбай қойының генефондын жоғалтауымыз керек, керісінше жаңартып отыруға күш салғанымыз дұрыс болады. Батыстың қошқарын шығысқа, шығыстың қошқарын оңтүстікке, солтүстікке, ол жақтың қошқарларын батыс өңірге жеткізіп отырсақ қан тазалығы, генетикалық даму деңгейі көтеріледі. Қан араласқан сайын төлдері мықты болады, қай жағынан алсаңыз да сапасы артады. Қазір жарнамасын жасап, салмағы ауыр қой тұқымдарын өсіретіндер бар. Олардың саны да көп емес. Түрлі витаминдер беріп, ерекше күтім жасауды қажет ететін қойлардың барар жері алыс емес. Өйткені, шығына көп болады. Ал біз өндірістік бағытта жұмыс істейміз, санымен қатар сапасын да сақтауға барымызды саламыз. Біздің қойлар табиғи өсімге бейімделген. Өзі жайылады, өзі қашып, өзі туады. Арнайы ерекше күтімді қажет етпейді. Қыстай жайылыммен шығатындықтан шығыны аз. Дегенмен сақтық үшін шөп жинап қоямыз. Қыстың ерекше суық, қатты боран немесе жер мұз болып қалатындай жағдай туындаса шөп қорымыз болуы керек. Тағы бір айта кететін нәрсе, қойда береке бар. Атакәсіптен қол үзуге болмайды. Екіншіден, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде қой шаруашылығының қосар үлесі орасан. Бір сөзбен айтқанда, қазақ шаруасы үшін Еділбайға жететін қой тұқымы жоқ.
– Еділбай қой етінің сапасына тоқталыңызшы. Басқалардан несімен ерекшеленеді?
– «Еділбай қой тұқымы салмақты өте жақсы жинайды. Маңыздысы – экологиялық тұрғыдан таза. Адам баласының ағзасына өте пайдалы. Бір кездері жұрт қойдың құйрық майынан қашты. Кезінде ата-бабаларымыз ауырып қалған балаларын құйрық маймен сылап жазып алды емес пе, құйрық сорғызып баққан балалар физикалық тұрғыдан қандай мықты болды. Батыр да, балуан да осы қойдың етін жеп, құйрығын сорып өскен кешегі балалар ғой. Ата-бабаларымыз ақымақ болған жоқ. Қойдың майында халестерин бар деп жалған әңгіме шығарғандар да болды. Жоқ, халестерин сұйық майда. Былайша айтқанда кез келген дәмді асты шамадан тыс жейтін болсаңыз зиян ғой. Мысалы балды зиян деп кім айтады. Егер оны да артық жеп қоятын болсаң зияны тиеді. Сол сияқты. Еділбай қойының еті де майы да зиян емес, керісінше өте пайдалы. Басқалардан ерекшелігі де осы.
– Қойды сату жағынан қиындық жоқ па, қайда өткізесіздер?
– Мен 2016 жылы алғаш бұл атакәсіпті 100 бастан бастадым. Өйткені, мұсылман болғаннан кейін кредит харам, алмаймыз. Қолда бар өз қаржыммен іске кірістім. Бастапқыда жаяу бақтым. Қазір малшым бар, бірақ өзім басында жүремін. Өзің жүрмесең болмайды. Сол 100 бастан бастағаным қазір Аллаға шүкір, төлімен 1 600 басқа жетті. Қойларымның асыл тұқымды деген мәртебесі бар. Шаруашылықтар қошқарымызды сатып алады. Асыл тұқымды қошқарымды сатып алған шаруашылыққа үкімет субсидия береді. Бұл мемлекет тарапынан көрсетіліп отырған өте жақсы қолдау. Сонымен қатар асыл тұқымды қойдың аналық басын көбейткеніміз үшін әр аналыққа 4000 теңгеден субсидия аламыз. Бұл да керемет қолдаулардың бірі, үлкен көмек. Қазіргі мемлекеттің де, біздің де басты мақсатымыз – малдың санын көбейтумен қатар сапасын арттыру. Еркектерін ғана бордақылап сатамыз. Аналық басты тек өсіреміз. Сату жағынан ешқандай мәселе жоқ. Сол арқылы шаруашылықтың шығынан жабамыз, пайдасын көреміз. Еділбай қой тұқымын өсіремін деген шаруашылықтар болса аналықтан биыл 300 бас шығарсам деп отырмын. Алатындар болса, хабарлассын. Телефон нөмірім: +7 705 773 69 12.
– Ат арылтып алыстан келдіңіз. Осы көрмеге қатысты да ойыңызды айта кетсеңіз, қандай тәжірибе жиндаңыз, алған әсеріңіз қандай?
– Мен бірінші рет келіп тұрмын. Өте жоғары деңгейде ұйымдастырылған. Алыстан келгенімізге орай, бәрі ойдағыдай болды. Қой шаруашылығымен айналысатын қаншама мықты азаматтармен таныстым, тәжірибе алмастық. Болашақта хабарласып, пікірлесіп отыру үшін телефон нөмірлерімізді алмастық. Осы іс-шараны ұйымдастырған «ZHERSU» инвестициялық-өнеркәсіптік корпорациясы мен «Ангус» палатасына өз атымнан ерекше алғыс айтамын. Осы көрмені ұйымдастыруға мұрындық болған Оспанов Бауыржан Кеңесбекұлына көп рахмет! Бұл кісі көпшілік құрмейттейтін мықты азамат. Төрт түлігіміздің санын да, сапасын да арттыруға күш салып келе жатқан ұлтымыздың мықты азаматы. Бауыржан Кеңесбекұлы ғалымдармен тығыз жұмыс істеп жатыр. Өзінің нәтижелі тәжірибесін ешкімнен қызғанбай, құпия ұстамай шаруашылықпен айналысатын барша қазақпен бөлісіп отыр. Шетелдерден түрлі қой тұқымдарын әкелген, будандастырған, үлкен тәжірибелер жасаған. Соның бәрін бізге айтып берді. Әңгіменің тоқетері – Еділбайдан артық қой тұқымы жоқ. Болды, нүкте. Еділбайды басқа қой тұқымымен будандастырсаңыз генетикасы мықты екеніне көз жеткізесіз. Одан туған қозы бәрібір Еділбайға тартады. Осының өзі көп нәрсені аңғартады. Кез келген шаруашылықты дамыту үшін оны ғылыммен ұштастыру керек. Онсыз болмайды. Оған Бауыржан Оспанов ағамыздың тәжірибесі үлгі. Біз осы кісілердің тәжірибеден өткізген қорытындысымен жұмыс істеуіміз керек. Өз алдыңа, ғылыми дәлелсіз, шаруашылығыңды ғылымға негіздемей жұмыс істеген жарамайды. Сондықтан, LEPSI 2025 халықаралық мал шаруашылығы көрмесі көңілден шықты, алған әсер бөлек. Келесі жылы тағы келуге дайынмын.
– Уақыт тауып, сұхбат бергеніңізге көп рахмет!
