Қазақстан үкіметі ресейлік бидайды Қазақстан аумағы арқылы Орталық Азияға қайта экспорттауға мүмкіндік беретін жолды жабу мүмкіндігін зерттеп жатыр. Қазіргі уақытта контрабандистер үшін осындай арна болып диірмен кәсіпорындары мен құс өсірушілерге теміржол арқылы бидайды әкелуге рұқсат беріледі.
Бұл жеңілдік диірменшілер мен құс өсірушілерге өткен жылы ресейлік бидайды автокөлікпен жеткізуге толық тыйым салынғаннан кейін күшінде қалды. Бұл жеңілдіктің мақсаты қазақстандық компанияларға арзан ресейлік дәнді дақылдармен жұмыс істеу арқылы тиімді шикізат базасының арқасында бәсекеге қабілеттілікті сақтауға мүмкіндік беру болды.
Алайда, Қазақстан Темір Жолы (ҚТЖ) экспорттық және ішкі қалдықтар бойынша жағдайды талдай келе, ағымдағы маркетингтік жылы Қазақстандық бидай ретінде 4-5 миллион тонна ресейлік бидайдың «көлеңкелі» түрде Орталық Азияға кеткенін анықтады. Әрине, бұл Қазақстанда транзиттік теміржол тарифі мен Ресейде экспорттық баж салығы төленбеген.
Биыл Қазақстанда астықтың мол өнімі күтілуде, алдын ала бағалаулар бойынша рекордтық көрсеткіштерге жетіп, 25 миллион тоннадан асады (ел үшін орташа есеппен 15 миллион тонна). Демек, осы көлемді іске асыру үшін Қазақстанның көлік инфрақұрылымына жүктеме екі есе өседі, ал ресейлік реэкспорттың жалғасуын ескерсек, бұл одан да жоғары болады.
Мұндай көлемдегі астық ішкі нарыққа бірқатар мәселелер тудырады: темір жолда коллапс (ал бұл «ақ» трейдерлер үшін проблемалар) және ішкі бағалардың төмендеуі (бұл фермерлер үшін мәселелер).
Жағдайды тұрақтандыру үшін Қазақстан үкіметі (Сауда министрлігі, Ауыл шаруашылығы министрлігі) ресейлік бидайды жеткізуге алты ай мерзімге толық тыйым салу мәселесін қарастыруда. Яғни, шамамен, 2024 жылғы 1 қыркүйектен 2025 жылғы 1 наурызға дейін. Бұл ҚТЖ мен ел трейдерлеріне еркін жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, ресейлік астықтың ағынын тоқтату елдің диірменшілері мен құс өсірушілерін тиімсіз жағдайға қоятыны бәріне түсінікті. Арзан шикізат базасысыз олар сыртқы нарықта ғана емес, сонымен қатар ішкі Қазақстан нарығында да бәсекеге қабілетсіз болады. Ресейлік астыққа тыйым салынғаннан кейін Қазақстан астығының бағасының өсуіне жол бермеу үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің бірқатар түрлеріне экспорттық баж салығын енгізу ұсынылды.
Ресейде экспорттық баж салығы бидайға, арпаға және жүгеріге қолданылады.
Мұндай шешімнің Қазақстан үшін салдары 2023 жылы күнбағысқа экспорттық баж салығы енгізілген мысалмен түсінікті: ішкі нарықтағы тұқымның құны баж салығының мөлшеріне сәйкес төмендеді — тоннасына 100 еуро (50 мың теңге).
Мәселе тек баж салығының мөлшерін белгілеуде. Ең алдымен, оны өнімді жинау басталғаннан кейінгі нарықтық бағасына және Ресейдегі бидай бағасына байланысты есептейді.
Сергей Буянов
